“Ik wil het hebben over een aantal zaken die de toekomst van het museum beïnvloeden. Vijf minuten zijn te kort om alles te benoemen.

Belangrijk is hoe het museum door de wereld wordt gezien en ervaren. De stedelijke betekenis zou evident moeten zijn maar is in deze stad al jaren onderwerp van discussie.

Het museum werd afgelopen jaar bezocht door 90.000 personen, veel meer dan bijvoorbeeld Arnhem en Eindhoven. In Nijmegen wegen bezoekersaantallen blijkbaar zwaarder dan kunst en intrinsieke waarde van cultuur. Mensen wonen graag in een omgeving waar goede culturele voorzieningen zijn en artistieke activiteit in allerlei vormen deel uitmaakt van de kwaliteit van de stad. Dat maakt een stad aantrekkelijk en meer waard.

De rol van de gemeente als voornaamste subsidiegever is belangrijk. De afgelopen jaren werd er door de gemeente fors bezuinigd op cultuur – in Nederland is het altijd gemakkelijk geld weg te halen bij kunst en culturele instellingen. Misschien realiseert de lokale politiek zich niet altijd wat er voor nodig is om een museum succesvol te laten zijn en wat de werkelijke waarde van kunst in de stad is. De gemeente heeft ervoor gekozen op enige afstand te blijven, wil meer voor minder, maar misschien is die houding debet aan de lastige situatie waarin het museum zich nu bevindt.

Het museum geniet voor de afdelingen archeologie en oude kunst-geschiedenis een redelijke internationale erkenning, maar de eigentijdse, beeldende kunst is ver daarbij achtergebleven. Er zijn op dat gebied geen spraakmakende tentoonstellingen waar nog over gesproken wordt, ook buiten Nijmegen. Maar in het beleidsplan van de gemeente vervult het museum ook de rol van ‘ketenintendant’ voor de sector beeldende kunst in de stad. Dat wringt.

De stad wordt niet alleen bepaald door de oudheid met als marketing-slogan ‘de oudste stad’ van Nederland. Ook het recente verleden van de stad is relevant en dan bedoel ik niet de Tweede wereldoorlog maar de tijd daarna. Daarin speelt de universiteit een belangrijke rol en het is jammer dat de universiteit naast gemeente en provincie niet de derde stakeholder van het museum is. Ook kunstenaars spelen een rol. Er zijn en waren verschillende initiatieven en voorzieningen, maar helaas is veel daarvan de afgelopen jaren verdwenen uit de binnenstad. Je kunt als stad ook op een andere manier met kunst en kunstenaars omgaan, als je die belangrijk vindt. Hoe kan het dat in een stad die IBK en Extrapool voortbracht daar zo weinig van terug te zien is in het museum?

Belangrijk punt voor mij. Werkelijke regionale betekenis kan het museum krijgen als de plaats waar het museum staat ook wordt gezien als knooppunt tussen drie provincies en als grensstad op de grens met Duitsland. Misschien kan die betekenis zelfs meer zijn dan regionaal. Als provinciaal of stadsmuseum heeft het museum naar mijn bescheiden mening geen betekenis en zal het lastig zijn iedere keer weer met iets nieuws te komen.

Er zal niemand de moeite nemen om speciaal voor de geschiedenis van Nijmegen hiernaartoe af te reizen. Dat wordt anders als bijzondere archeologische en cultuurhistorische stukken in combinatie met bijzondere eigentijdse kunst worden getoond in een programma dat inhoudelijk en origineel is. Ga niet iets doen wat elders ook al gebeurt maar probeer jezelf te zijn.

Een bijzonder pijnpunt is het plein voor het museum, dat buiten de markt, festivals en kermis er vaak troosteloos bij ligt. Dat is geen geweldige ontvangst als je het museum wilt bezoeken of als je nieuwsgierig gemaakt wil worden. Het gebouw maakt al een gesloten indruk, die door de troosteloosheid voor het gebouw wordt versterkt. Daar kun je wat aan doen, als je dat wilt. Verhuis de marktkramen naar andere delen van de binnenstad en gun het plein aan het museum, waardoor de plek een grotere culturele waarde zal krijgen.

Wat is er voor nodig om daar te komen? Allereerst een schone lei, neem je verlies en begin opnieuw. Je kunt niet aan een toekomst bouwen als alles wat je kunt doen voortdurend door de last van het verleden wordt tegengehouden. Stel wetenschap en kunst in je programma centraal en geef kunstenaars en wetenschappers de ruimte en tijd om van museum en omgeving (het plein) een bijzondere culturele plek te maken, die door de juiste aandacht een trekpleister kan worden. Mensen komen naar het museum omdat ze geïnteresseerd en nieuwsgierig zijn en ze komen zeker graag naar een bijzonder culturele instelling die ook een goed gastheer is.

Daarom mijn stelling: Museum het Valkhof heeft alleen toekomst als stedelijk museum voor kunst en wetenschap. Een museum dat oudheid verbindt met de tegenwoordige tijd en actualiteit, het verleden koppelt aan het heden, onderzoek aan verbeelding en de stad verbindt met de rest van de wereld. Dan is het niet alleen een museum waar de stad trots op kan zijn, maar is het ook de moeite waard een zekere afstand te overbruggen om dit museum te bezoeken.

Dank u wel.”

Deze bijdrage was voor het debat in Museum het Valkhof over de toekomst van het museum, 3 juli 2017. N.a.v. mijn eerdere artikel in De Gelderlander mocht ik een van de vijf insprekers zijn. De anderen waren Saskia Bak (directeur Museum Arnhem) en Jan-Wieger van de Berg (ExpoPlu, Nijmegen), Hubert Hendriks (vh. Huis voor de Binnenstad, Nijmegen) en Wim Weijland (directeur Rijksmuseum van Oudheden, Leiden).

Verslag van de avond door Jan Maurits Schouten op Ugenda, 4 juli 2017. ‘Valkhofmuseum: tegenstellingen overbruggen?’
In het beleidsplan van Museum het Valkhof zijn een aantal statements opgenomen, Koersdocument Museum het Valkhof.